Vaste apotheker op IC: minder medicatiefouten

26 februari 2020

Hoe voorkom je medicatiefouten bij patiënten die op de Intensive Care worden opgenomen? Ziekenhuisapotheker Liesbeth Bosma onderzocht dit en deed aanbevelingen voor een nieuw medicatieveiligheidsbeleid. Inmiddels is ze gepromoveerd op dit voor Nederland unieke onderzoek, en profiteren het HagaZiekenhuis en Erasmus MC van haar bevindingen.

Hoe voorkom je medicatiefouten bij patiënten die op de Intensive Care worden opgenomen? Ziekenhuisapotheker Liesbeth Bosma onderzocht dit en deed aanbevelingen voor een nieuw medicatieveiligheidsbeleid.

Op de Intensive-careafdeling (IC) komen medicatiefouten relatief veel voor. Omdat patiënten veelal acuut worden opgenomen, is niet altijd bekend welke medicatie er in de thuissituatie wordt gebruikt. Bovendien gebruiken patiënten doorgaans veel middelen tegelijkertijd. En aangezien medicatie vaak intraveneus (via de ader) wordt toegediend, is de zorg ook ingewikkelder. “Het is absoluut niet zo dat er op een IC slecht gewerkt wordt”, zegt Liesbeth Bosma met klem. “Op een IC gaan veel interventies nu eenmaal via de medicatie. En omdat bij een IC-opname de medicatie vaak helemaal op de schop gaat, is de kans op fouten een stuk groter dan op andere afdelingen.”

Uit haar onderzoek is gebleken dat middelen tegen maagproblemen en psychiatrische aandoeningen bij opname vaak onterecht worden stopgezet. “Veelal behandelt een arts de klachten die zichtbaar zijn. Terwijl het heel belangrijk is dat bijvoorbeeld protonpompremmers tegen maagklachten worden voortgezet, omdat deze een maagbloeding kunnen voorkomen. En als medicatie voor psychiatrische aandoeningen niet wordt toegediend, kan een patiënt ontregeld raken. Ook dat wil je tegengaan.”

Menselijk handelen

Even wat cijfers. In de periode 2016/2017 werden op 11 Nederlandse IC’s 703 fouten met betrekking tot medicatie gesignaleerd, zoals voorschrijf-, overdrachts- en monitoringsfouten. Bij de voorschrijffouten betrof dit vaak het vergeten voor te schrijven van een geneesmiddel en het maken van doseerfouten. De belangrijkste oorzaak van de fouten bleek menselijk handelen. Op basis van deze gegevens deed Liesbeth een aantal aanbevelingen, waaronder de deelname van een apotheker aan de patiëntrondes op de IC en medicatieverificatie op de IC. “In veel ziekenhuizen in Nederland loopt er geen apotheker mee op de IC-rondes. Dat kost geld, dus daar moest eerst het nut van worden aangetoond. In het Haga en het Erasmus MC gebeurt dit als gevolg van ons onderzoek wel. Ik heb van beide ziekenhuizen honderden adviezen die door de ziekenhuisapotheker gegeven waren tijdens zo’n ronde beoordeeld en geanalyseerd. Daarvan werd 80% door de arts en apotheker als belangrijk beoordeeld. Het is niet zo dat ik als apotheker alle medicatiefouten kan voorkomen, maar ik heb met mijn onderzoek wel aangetoond dat hoogcomplexe zorg gebaat is bij een multidisciplinaire aanpak. Daar hoort een apotheker bij. Ik ben nu in het HagaZiekenhuis standaard twee dagdelen per week op de IC aanwezig en loop ook twee keer in de week visite met het team van artsen. Mijn collega Erik Wilms bezoekt de IC als ik er niet ben.”

Forse daling overdrachtsfouten

Daarnaast heeft Liesbeth een medicatieverificatieprogramma op de IC geïntroduceerd. Hierin werd de thuismedicatie binnen 24 uur na de IC-opname in kaart gebracht door de ziekenhuisapotheker en besproken met de arts op de IC. Bij ontslag werd de voorgeschreven IC-medicatie vergeleken met de thuismedicatie. “Het percentage medicatie-overdrachtsfouten daalde hierdoor van 45,1% naar 14,6% bij de IC-opname. En van 73,9% naar 41,2% na ontslag van de IC. Dit is een forse, maar ook kosteneffectieve daling van het aantal overdrachtsfouten waarbij de patiënt mogelijk schade kan ondervinden.”

De medicatieverificatie bij opname van de IC is inmiddels standaard in het HagaZiekenhuis en Erasmus MC. Apothekersassistenten kijken welke patiënten nieuw zijn, zoeken informatie op van openbare apotheken en gaan met die lijst naar de patiënt en diens familie. Voor het terugbrengen van medicatiefouten na ontslag van de IC wordt een vervolgonderzoek gedaan om de kosten beheersbaar te houden. Liesbeth: “Ik heb een ontslagmodel ontwikkeld om te voorspellen welke patiënten een hoog risico hebben op medicatiefouten na ontslag van de IC. Dit wordt nu door een onderzoeksstudent op juistheid getoetst. Daarna hopen we het model of eventueel een aangepast model in het zorgproces in te bouwen om ziekenhuizen te helpen om patiënten te identificeren die het meeste risico lopen op schadelijke overdrachtsfouten na ontslag van de IC. Hierdoor kan de apothekerszorg efficiënter ingezet worden.”


Naar het overzicht